|
ارغوان زیبا............ هرچه بخوای عشق گل زیبا عمومی واجتماعی و... |
|||||||||||||||||
|
پنج شنبه 19 آذر 1394برچسب:, :: 18:21 :: نويسنده : سید
قرآن مجید، (1) نمایشگاه سخنان خدای زیبا و زیبایی آفرین است که واژگان روان و خوشخوان، عبارات رسانا و جان نشین، جملات پربار و سربند دارِ آهنگین را به نمایش گذاشته است و هیچ گونه تعقید و تنفیر و تطویل در آن دیده نمی شود!
یاوه هایی چون زمینی و بشری بودنِ واژگان قرآن که اخیراً از زبان برخی خودباختگان غرب زده به گوش می رسد، سخن تازه ای نیست، قرن ها پیش قرآن پژوهان، ناراستی آن را پایسته ساخته اند. جناب سیوطی پس از گزارش گفته های امام الحرمین جوینی در این باره، خودش نیز چنین می نویسد:
و القرآنُ من قبیل الثانی، کان یتلقّاهُ جبرئیلُ بلفظه و یُلقیه علی النبیّ کما تلقّاه، من غیر تصرّف فیه، لا فی لفظه و لا فی معناه، و لم یَجُز له إلقاء المعنی فقط؛ و السرّ فی ذلک أنّ المقصود منَ القرآن التعبّد بلفظه وراء التعبّد بالعمل بمعناه، و لأنّه دلیل الإعجاز، فلا یستطیع أحدٌ ان یأتی بلفظ یقوم مقامه، لا جبرئیل و لا غیره، و أنّ تحت کلّ حرفٍ منه مقاصدُ لاتحصی. فلا یقدر أحدٌ أن یأتیَ بدله بما یشتمل علیها.... (2)
جناب زرقانی نیز با اظهار شگفتی از این گونه سخنان می نویسد:
وقد أسف بعض الناس، فزعم أنّ جبرائیل کان ینزل علی النبیّ بمعانی القرآن و الرسول یعبّر عنها بلغة العرب، و زعم آخرون أنّ اللّفظ لجبرائیل و أنّ الله کان یوحی إلیه المعنی فقط وکلاهما قولٌ باطلٌ أثیمٌ مُصادمٌ لصریح الکتاب و السنّة و الإجماع، و لا یساوی قیمة المداد الذی یکتب به. و عقیدتی أنّه مدسوسٌ علی المسلمین فی کتبهم، و إلا فکیف یکون القرآن حینئذ معجزاً و اللّفظ لمحمّد أو جبرائیل؟ ثمّ کیف تصحّ نسبته الی الله و اللّفظ لیس لله؟ (3)
پس مبنای درست فلسفی در هستی شناسی قرآن حکیم این است که خاستگاه کلمات و جملات، معانی و مقاصد، همه و همه کانون فیض ازلی و ابدی و سرمدی الهی است و جناب جبرئیل (علیه السّلام) نیز واسطه انتقال به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و آن حضرت نیز واسطه فیض رسانی خدا به مردم است. (4)
آری، این هنروری ذات اقدس ربوبی را در بسترهای زیر می توان به تماشا نشست:
1. گزینش نیکوی واژگان
به گفته جناب زمخشری، از دیده ساده اندیشان، جابه جایی واژگان به ظاهر همگون و مترادف، روا و بلااشکال است و می توان حمد را به جای شکر یا مطر را به جای غیث یا ریب را به جای شک آورد؛ (5) ولی درست آن است که هر دو، مفهوم مشترک و اساسی، نیز هر یک، مفهوم نسبی و افزوده ای دربردارند و پی آمد تعویض جایگاهشان، ناراستی یا کاستی در مراد است.
جناب ابن عطیّه اندلسی می نویسد: اگر کلمه ای را از قرآن برداریم و در زبان عرب، برای آن مترادفی جست وجو کنیم، واژه ای نخواهیم یافت که با جایگزین آن، بیان اعجازین قرآنی آسیب نبیند. (6)
استاد مصطفی محمود نیز در هنرنمایی قرآن در آیه ( وَ قِیلَ یَا أَرْضُ ابْلَعِی مَاءَکِ وَ یَا سَمَاءُ أَقْلِعِی وَ غِیضَ الْمَاءُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ اسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ وَ قِیلَ بُعْداً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ ) (7) که فرمان فروبری آب را فرجام فرآیند بلای حضرت نوح (علیه السّلام) بیان می کند، چنین می نویسد:
هر واژه ای به سنگینی کوه ها و صدای عظیم رعد فرو می بارد و به دنبال خویش سکوت و آرامش طبیعت و پایان آن حادثه جهانی را می نمایاند. در این عبارات، انسان در برابر نمایشی فرابشری قرار می گیرد که نمی تواند حرف یا واژه ای از آن را از جایگاه خویش بردارد و جای آن کلمه ای دیگری بگذارد که همان نغمه و اثرآفرینی بر جای بماند. بر پایه همین شکوه بی مانند بود که دشمنان قرآن نیز شگفتی خود را در پیشگاه باعظمت قرآن نتوانستند پنهان بدارند و آن را سحری درون تسخیرکن نامیدند.... (8)
هم چنین خانم دکتر عایشه بنت شاطئ در دو فصل جداگانه به نام های دلالات الألفاظ و سرّ الکلمات و الأسالیب و سرّ التعبیر با آوردن نمونه هایی به بی بدیلی حروف و واژگان قرآن، حتی نظام آوایی حروف آن، اعتراف کرده است. (9)
او با گلایه از بلاغت پژوهانی مانند جرجانی که به جستار اشعار عرب پرداخته و از قرآن بازمانده اند، این گفته وی را بازگو می کند: تنها راهی که هر پژوهش گری با بهره مندی از آن، به بلاغت نظم قرآن پی می برد، مطالعه همه سویه در سخنان عرب و پیگیری اشعار عربی و درنگ در آن هاست. (10)
آن گاه می افزاید: شایسته آن بود که جلوه های بلاغت را در بزرگ ترین کتاب این زبان یعنی قرآن مجید بجویند. چگونه می توان پذیرفت که مباحث بلاغت را جدای از قرآن کریم بررسید؟ آن هم کتابی که این مطالب، مقدمه ای برای فهم نظم و ادله ای برای اعجاز نمایی آن است؟ (11)
همو در جای دیگری می نویسد:
و نحنُ فی الجامعة نترک هذا الکنزَ الغالی لِدرس التفسیر و قَلَّ فینا من حاولَ أن ینقله إلی مجال الدراسة الأدبیّة الخالصة التی قصرناها علی دواوین الشعراء و نثر أمراء البیان. (12)
وی در بیان چرائی حذف کاف خطاب در آیه ( مَا وَدَّعَکَ رَبُّکَ وَ مَا قَلَى ) (13) افزون بر گفته پیشینیان، مبنی بر رعایت سربند و فاصله آیات ( صنعت سجع به جای قافیه در شعر ) که سبب آهنگین شدن آن ها شده، با ریزبینی و نازک نگری ویژه ای می نویسد:
در مقام گفت و گو که ایستگاه ابراز مهرورزی میان خدا و رسول اوست، افزودن ضمیر خطاب به مادّه قلی که مفهوم دورساختن و تندی و خشم ورزی را دربردارد، هرگز پسندیده نیست؛ اما در جمله ودّعک این مشکل نیست، چون دوستان نیز هنگام ترک یکدیگر این واژه را به کار می برند، زیرا هماره امید بازگشت و دیدار دوباره دارند. (14)
جناب طیّبی نیز می نویسد: چو واژه آجر از دیده ساختاری و نظام گویشی چندان فصیح نیست، در قرآن مجید به کار نرفته است و به جای اطبخ لی الآجر ، با ظرافت ویژه ای فرموده است:
( وَ قَالَ فِرْعَوْنُ یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرِی فَأَوْقِدْ لِی یَا هَامَانُ عَلَى الطِّینِ فَاجْعَلْ لِی صَرْحاً لَعَلِّی أَطَّلِعُ إِلَى إِلهِ مُوسَى وَ إِنِّی لَأَظُنُّهُ مِنَ الْکَاذِبِینَ ) (15).
در این زمینه نمونه هایی را اشاره وار نام می بریم: (16)
نور، مفرد و ظلمات جمع ( بقره، آیه 257 )؛ آوردن فعل طِبنَ به جای وَهَبنَ یا سَمِحنَ ( نساء، آیه 4. برای تأکید بر خرسندی درونی )؛ کاربست هدایت با علی و ضلالت با فی ( سبأ، آیه 24 )، همود و خشوع ( خشکی و بی جانی ) در وصف زمین ( حجّ، آیه 5 و فصّلت، آیه 39.به تناسب سیاق آیات رستاخیز و تسبیح )؛
کاربرد بلی و نعم در دو پاسخ متفاوت ( اعراف، آیه 44 و 172. پرسش با همزه و هل ) و آوردن مضاف خشیت بر املاق و تنهایی آن، پیش و پس آوردنِ روزی دادن ( انعام، آیه 151 و اسراء، آیه 31؛ دخترکشی به سبب نداری کنونی یا به دلیل بیم از ناداری در آینده ).
نیز کاربست جوع در گرسنگی آزمونی یا کیفری و سغب در گرسنگی متعارف، توأم با تندرستی و توانمندی ( بقره، آیه 155؛ نحل، آیه 112 و بلد، آیه 14 )؛ استعمال مطر در باران نقمت و عذاب، غیث در باران رحمت و نعمت ( شوری، آیه 28؛ حدید، آیه 20؛ فرقان، آیه 40؛ شعراء، آیه 173 و نمل، آیه 58 ). (17)
هم چنین مدد جستن از آنسَ و آنستُ به جای أبصر و أبصرت یا نظر و نظرت یا شهد و شهدت ( طه، آیه 10؛ نمل، آیه 7؛ قصص، آیه 29. آنس: چیزی را دید که در انتظارش بود ).
نویسنده: مجید حیدری فر
منبع مقاله :
حیدری فر، مجید؛ (1392)، مهندسی فهم و تفسیر قرآن، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم
گردآوري:گروه قرآن سايت تبيان زنجان
http://tebyan-zn.ir/quran.html
پی نوشت ها:
1- در این زمینه، اثر ارزشمند أسالیب البیان فی القرآن به خامه آقای سید جعفرحسینی در خور خواندن است.
2- عبدالرحمن سیوطی، الإتقان فی علوم القرآن، ج1، ص 127-128.
3- مناهل العرفان فی علوم القرآن، ج1، ص 49.
4- برای آشنایی افزون تر ر.ک: مدرسه تفسیر، بخش دوم، مبانی تفسیر ( در دست تدوین نگارنده ).
5- ر.ک: الکشّاف، ج4، ص 281.
6- ر.ک: عبدالرحمن سیوطی، الإتقان فی علوم القرآن، ج2، ص 320، نوع 64.
7- هود (علیه السّلام)، آیه 44.
8- القرآن، محاولة لِفهمٍ عصریّ، ص 12. پیش از ایشان جناب سکّاکی و به ویژه جناب یحیی بن حمزه علوی به گونه مشروح هنرنمایی ذات اقدس ربوبی را در این آیه به نمایش گذاشته اند ( ر.ک: مفتاح العلوم، ص 196-197 و الطراز فی أسرار البلاغة، ج3، ص 228-250 ).
9- ر.ک: الإعجاز البیانی للقرآن، ص 193-264. یکی از نمونه های برگزیده وی کاربست اَنَس و اَنستُ است. همه مطالب این اثر ارزشمند که با قلم شیوای آقای حسین صابری به فارسی برگردان شده، به ویژه مقدمه آن که به پیشینه شناسی پژوهشی و پیدایی اعجاز قرآن پرداخته، بسیار خواندنی و سودمند است.
10- ر.ک: دلائل الإعجاز، ص 38.
11- ر.ک: عایشه بنت شاطئ، الإعجاز البیانی للقرآن، ص 127.
12- التفسیر البیانی، ج1، ص13.
13- ضحی، آیه 3.
14- ر.ک: عایشه بنت شاطیء، الإعجاز البیانی للقرآن، ص 250.
15- قصص، آیه 38. ر.ک: التبیان من علم المعانی و البدیع و البیان، ص 477.
16- درباره حکمت هم نشینی کاف با مثل در ( لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ ) و بیان برهان نفی ممائل ر.ک: زمخشری، الکشّاف، ج4، ص 212-213؛ ابن اثیر، المثل السائر، ج3، ص 61؛ درّاز، عبدالله، النبأ العظیم، ص 128-130 أن مثله تعالی – ذالکبریاء و العظمة-لایمکن أن یکون له شبیه و أنّ الوجود لایتسع لاثنین من جنسه.
17- در این دو کاربرد اخیر ر.ک: جاحظ، البیان و التبیین، ص 40.
آرشیو های مرتبط : اعجاز تبیینی , اعجاز قرآن ,
درباره وبلاگ  به وبلاگ من خوش آمدید آخرین مطالب پیوندهای روزانه پيوندها
نويسندگان
|
|||||||||||||||||
 |
|||||||||||||||||
تبادل
لینک هوشمند
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
